Z tajemnic wschodnioeuropejskiej flory. O Mickiewiczowskich CARACH
Abstrakt
Z tajemnic wschodnioeuropejskiej flory. O Mickiewiczowskich CARACH
Streszczenie
Artykuł zawiera krytyczny przegląd hipotez dotyczących identyfikacji fitonimu cary z ballady romantycznej Świteź. W wyniku bardziej szczegółowej analizy XIX-wiecznych odniesień polskich i rosyjskich nazw roślin typu car, царь, царь-трава, царь зелье autorka dochodzi do wniosku, że Adam Mickiewicz, tworząc poetycki obraz niezwykłych kwiatów wykorzystał motywy tradycyjnie przypisywane co najmniej dwu roślinom. Zaprezentowany w wierszu opis odnieść można bowiem do stroiczki jeziornej (Lobelia lacustris L.), ale informacje o toksycznych właściwościach ziela zostały przypuszczalnie zapożyczone od któregoś z gatunków rodzaju Aconitum.
Słowa kluczowe: Adam Mickiewicz, Świteź, nazwy roślin, cary
Тайны восточноевропейской флоры. О ЦАРЯХ в поэзии Адама Мицкевича
Резюме
В статье проводится критический обзор мнений, относящихся к значению ботанического названия cary, приводящегося в романтической балладе Адама Мицкевича Свитязь. В результате более подробного анализа представленных в словарях ХІХ века толкований польского и русских названий растений типа car, царь, царь-трава, царь зелье автор приходит к выводу, что поэт, создавая поэтическую картину необыкновенных цветов, использовал мотивы, касающиеся по крайней мере двух представителей растительного мира. Стихотворное описание можно отнести к водному растению Lobelia lacustris (L.), однако сведения о сильных токсических свойствах объекта поэт позаимствовал, по всей вероятности, у одного из представителей рода Aconitum (L.).
Ключевые слова: Адам Мицкевич, баллада Свитязь, названия растений, cary
The Secrets of Eastern European Flora. About Mickiewicz’s TSARS
Abstract
The article presents a critical review of the hypotheses concerning the identification of tsars phytonim in a romantic ballad ‘Switez’. As a result of a detailed analysis of the nineteenth century Polish and Russian names of plants such as car, царь, царь-трава, царь зелье the author comes to the conclusion that Adam Mickiewicz creating a poetic image of unusual flowers and plants used the motifs traditionally attributed to at least two existing ones including the Lobelia dortmanna (Lobelia lacustris L.), but the information about toxic properties of the herbs was probably imported from one of the species of Aconitum genus.
Key words: Adam Mickiewicz, ‘Switez’, names of plants, tsars
Bibliografia
Mickiewicz A., Wiersze, „Czytelnik”, Warszawa 1955.
Augustiaitis F., Pierwiastki litewskie we wczesnym romantyzmie polskim, Nakładem autora. Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1911.
Bełza W., Kronika potoczna i anegdotyczna z życia Adama Mickiewicza, Nakładem Seyfartha i Czajkowskiego Lwów 1884.
Borowy W., O poezji Mickiewicza, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999.
Broda B., Mowszowicz J., Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących i użytkowych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000.
Dybowski W.: Rośliny litewskie w poezjach Adama Mickiewicza, [w:] Z ziemi pagórków leśnych, z ziemi łąk zielonych… Książka zbiorowa poświęcona pamięci Adama Mickiewicza w stuletnią rocznicę jego urodzin, Drukiem Warszawskiego Towarzystwa Akcyj. Artystyczno-wydawniczego, Warszawa 1899, s. 396–406.
Encyklopedia. Zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy, t. I, Nakładem Wydawnictwa Macierzy Polskiej, Lwów 1905.
Encyklopedia powszechna, t. IV, Nakład, druk i własność S. Orgelbranda Księgarza i Typografa, Warszawa 1860.
Encyklopedia powszechna, t. XXV, Nakład, druk i własność S. Orgelbranda Księgarza i Typografa, Warszawa 1867.
Gibbons B., Brough P., Atlas roślin Europy Północnej i Środkowej, przekład z języka angielskiego dr Barbara Sudnik-Wójcikowska, mgr Izabella Krężelewska, MULTICO, Warszawa 1995.
Ilustrowana encyklopedia, t. I, Wydawnictwo Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa b.r.w.
Ilustrowana encyklopedia, t. III, Wydawnictwo Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa b.r.w.
Kawałko M.J., Historie ziołowe, Krajowa Agencja Wydawnicza, Lublin 1986.
Larouy W., Nad błękitnym Niemnem. Przewodnik po Nowogródczyźnie Mickiewiczowskiej, Nakładem W. Wierniewicza i W. Larouy, Nowogródek 1934.
Linde S. B., Słownik Języka Polskiego, t. V, W drukarni Zakładu Ossolińskich, Lwów 1859.
Mowszowicz J., Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1982.
Ottův slovník naučný. Ilustrovaná encyklopedie obecných vědomostí, t. I, J. Otto, Praha 1888.
Podhorski-Okołów L., Realia Mickiewiczowskie II. Wpadam do Soplicowa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1955.
Podhorski-Okołów L., Realia Mickiewiczowskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Kraków 1952.
Zych M., Werblan-Jakubiec H., Organizmy w środowisku przyrodniczym, Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
Анненков Н., Ботанический словарь, Типографія Императорской Академии Наук, Санкт петербург 1878.
Кобів Ю., Словник українських наукових і народних назв судинних рослин, Наукова думка, Київ 2004.
Маккалистер Р., Все о растениях в легендах и мифах, Кристалл, Москва 2007.
Максимович-Амбодик Н.М., Словарь ботанический, содержащий наименования растений и их частей, t. II, Санкт Петербург 1795.
https://pl.wikisource.org/wiki/Świteź_(Mickiewicz) (dostęp 12 maja 2019 r.)
https://en.wikipedia.org/wiki/Litorella (dostęp 15 maja 2019 r.)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rdestnica (dostęp 15 maja 2019 r.)
https://atlas.roslin.pl (dostęp 19 maja 2019 r.)
Ta praca dostępna jest na licencji Creative Commons Attribution 3.0 License.
Artykuły zawarte w AUPC.SR są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Russologica = ISSN 1689-9911.